سؤال یکی از طلاب: اگر از خارج، مراد جدی یک جمله که دارای ضمیر است را بفهمیم، دیگر خودِ آن جمله قدر متیقن مقام تخاطب خواهد داشت پاسخ استاد: خیر، عکس این مطلب است. ابتدا وضع سپس موضوع له سپس مستعمل فیه سپس استعمال (تصدیقی اولی) و در آخر مراد جدی است. اگر موضوع له را بدانید، اصل آن است که مستعمل فیه هم همان است مگر قرینه بر خلاف باشد. همچنین است نسبت به مستعمل فیه و ظهور، ظهور و مراد جدی. اما عکس آن صحیح نیست که اگر مراد جدی را بدانید، مراد استعمالی هم باید مطابق با آن باشد و در ادامه، مستعمل فیه و موضوع له نیز مطابق با آن باشد. به عبارت دیگر، مراد جدی ظهور ساز نیست بلکه یکی از مناشئ ظهور باید بیایند تا ظهور را بسازند مانند انصراف و سیاق و قرینه خاصه و… .
مثال قدر متیقن مقام تخاطب: مراد جدی از عمومات خمس (و اعلموا أنما غنمتم من شیءٍ) مؤونه را شامل نمی شود چرا که مؤونه خمس ندارد اما مقام تخاطب در آیه خمس، اعم از مؤونه و غیر مؤونه است. شما برای این که بفهمید مراد استعمالی چیست، باید مناشئ ظهور را بررسی کنید و قدر متیقنی هم در آیه نیست. اما از کجا می فهمیم مراد جدی شامل مؤونه نمی شود؟ از روایت علی بن مهزیار از امام رضا علیه السلام می فهمیم. اما آن روایت منشأ ظهور این آیه نیست چون نه در سیاقش است نه قرینه خاصه است. در نتیجه مقام تخاطب این آیه عام است و لو مراد جدی عام است. اما مثلا فرض کنید اگر در این آیه سیاق داشتید، مراد استعمالی هم ضیق می شود. (درس خارج اصول جلسه 116،12 خرداد1403)