سیره عقلا: تعریف و ماهیت
سیره عبارت است از سلوک عملی از عقلا بما هم العقلاء. مثلاً گفته میشود در سیره عقلا، خبر ثقه حجت است، منظور سلوک عملی عقلاست؛ یعنی در مقام عمل به خبر ثقه اعتماد می‌کنند.
ارتکاز عقلایی: تعریف و ماهیت 
ارتکاز عبارت است از باورها و تصدیق‌هایی که مرکوز در اذهان عقلاست.
مقایسه دامنه: ارتکاز اعم است 
از لحاظ موردی، بین سیره و ارتکاز، ارتکاز اعم مطلق است. خیلی وقتی‌ها ارتکاز وجود دارد، اما در خارج سیره عملی وجود ندارد.
مثال: ارتکاز بدون سیره 
مثلاً گفته میشود حق نشر یا حق اختراع در ذهن افراد مرکوز بوده است (حتی در عصری که اختراع اینقدر زیاد نشده بود)؛ اما چون نشر یا اختراع نبوده است، سیره نشده است.
تفاوت‌های اساسی بین سیره و ارتکاز
بین سیره و ارتکاز دو تفاوت اساسی ذکر شده است:
تفاوت ۱: نقش در استظهارات 
۱- در استظهارات، ارتکاز نقش دارد نه سیره. ارتکاز در استظهار دو نقش اساسی دارد:
الف: ارتکاز مانع انعقاد اطلاق 
ارتکاز گاهی مانع انعقاد اطلاق میشود. اگر در موردی ارتکازی وجود داشته باشد، جمله یا کلامی در مورد آن ارتکاز به ما برسد که به ظاهر مطلق باشد، این ارتکاز مانع انعقاد اطلاق در آن کلام میشود. مثلاً در ارتکاز عقلایی خبر ثقه حجت است؛ اگر در کلام امام آمد خبر واحد حجت است؛ اطلاقی برای خبر واحد منعقد نمیشود و نمی‌توان با آن خبر غیر ثقه را حجت دانست.
ب: ارتکاز سبب انصراف 
ارتکاز گاهی سبب انصراف میشود. مثلاً گفته میشود که «رفع ما لایعلمون» شامل موارد قیام اماره نمیشود یا شامل موارد علم اجمالی نمیشود و از آن منصرف است. دلیل این ادعاها ارتکاز است.
تفاوت ۲: سکوت امام و دلالت بر امضا 
۲- اگر امام در مقابل سیره سکوت نماید، ظاهر در امضا است؛ اما اگر در مقابل ارتکاز سکوت نمایند، این سکوت ظاهر در امضا نیست.
مثال: سکوت در برابر اعتقاد به چشم‌زخم 
مثلاً اگر مردم به چشم‌زخم اعتقاد دارند، از سکوت امام در مقابل این اعتقاد، امضای این اعتقاد فهمیده نمیشود.
برگرفته از دروس خارج اصول فقه استاد سید محمود مددی، مباحث قطع، جلسه ۷۱ و ۷۲، ۲۰ و ۲۱ دی ۱۴۰۱.