قاعده تبدیل نامانوس به مانوس
درس فقه استاد سید محمّد جواد شبیری مورّخ ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳
در مواردی که دو نسخه از یک متن وجود دارد، یکی از قرائن تشخیص نسخه صحیح، قاعده «تبدیل نامانوس به مانوس» است. به‌طور طبیعی تعابیر ویژه و خاص در روایات، هنگام کتابت، به عبارات مانوس تبدیل می‌شود. مثلا «برید بن معاویة» و «یزید بن معاویة» دو راوی هستند که «برید» بسیار معروف است. برید به یزید تبدیل نمی‌شود، ولی یزید، طبیعی است که به برید تبدیل شود. این قاعده در تشخیص موارد تحریف، قانون بسیار مهمّی است که به ذهن ما رسیده است. ما در برخی از مطالعات به مقاله‌ای برخوردیم از شخصی به نام طنّاحی که در مورد تحریفات و تصحیفات تالیف شده است. ما خود در تالیف مقاله مربوط به تحریف و تصحیف، به مقاله طنّاحی برخوردیم که مقاله خوبی است. ایشان نیز بیان کرده است که من در تجربه ۴۰ ساله تصحیح متون به این نتیجه رسیدم که وقتی در یک مورد دو نسخه وجود دارد، نسخه غریب را بر نسخه مانوس مقدّم می‌کنم.
مرحوم آقا شیخ عبّاس مصباح‌زاده، قرآنی نوشته بود که به ۷ نفر از علمای قم داده، و به امضای هر ۷ نفر رسیده بود. بعدا معلوم شد که این قرآن هم بعضی کلماتش صحیح نوشته نشده، ولی هیچ‌یک از علما متوجّه نشده‌اند. یکی از این علما، مرحوم جدّ ما بود. ایشان می‌فرمود که علّت عدم توجّه آن است که این علما، متن قرآن را حفظ بوده‌اند؛ لذا متوجّه آن اغلاط نشده‌اند. گویا آنچه در ذهنشان با آن انس داشته‌اند همان را می‌دیدند. در تشخیص برخی از تصحیفات انسان باید خود را به بی‌سوادی بزند یا آنکه در واقع بی‌سواد باشد.
البته در تمامی تصحیفات آن‌گونه نیست که ما نامانوس را بر مانوس مقدّم کنیم. بلکه گاهی ممکن است آنچه در اکثر نسخ موجود است مقدّم شود. در باب تحریفات، اکثر نسخ یک مساله است و تبدیل نامانوس به مانوس مساله دیگری است. گاهی این اصول با هم تعارض پیدا می‌کنند. اینکه کدام‌یک ترجیح دارد در جای خود باید بررسی شود.