در مباحث تنبیهات برائت، معمولاً یکی از تنبیهات به بررسی “حسن عقلی احتیاط در عبادات” اختصاص مییابد. در ذیل این تنبیه که مرحوم آخوند خراسانی در کفایة الاصول مطرح کردهاند، محقق ایروانی اشکالی را بر فرمایش مرحوم آخوند مبنی بر «لا شبهه فی حسن الاحتیاط شرعاً و عقلاً…» وارد میسازند.
اشکال محقق ایروانی بر حسن احتیاط
خلاصه اشکال محقق ایروانی این است: ایشان میفرماید، حسن احتیاط در مشتبهات به خاطر چیست؟ وجه حَسن بودن احتیاط، ادراک ملاکات واقعیه است. در حالی که وقتی شارع ترخیص در فعل و ترک میدهد، این ترخیص خود دارای ملاک است و همین ملاک مانع از تأثیر ادراک ملاکات واقعیه میشود.
به عبارت دیگر، شارع در مشتبهات حکم به برائت کرده است. ما از این حکم به برائت کشف میکنیم که در ترخیص، ملاک وجود دارد و با وجود ملاک در ترخیص، امکان قول به حسن احتیاط وجود ندارد؛ چرا که حسن احتیاط به خاطر درک ملاکات واقعیه است و ملاک در ترخیص مزاحم این نکته است و مانع از تأثیر این وجه میباشد.
پاسخ استاد احمدی شاهرودی به اشکال محقق ایروانی
استاد احمدی شاهرودی فرمودند که این اشکال وارد نیست. چرا که ما دو عنوان داریم:
وجوب احتیاط
جواز احتیاط.
اگر ما میگفتیم ملاک در ترخیص، مزاحم عمل به احتیاط است، فرمایش محقق ایروانی وجیه بود؛ ولی ما این را نمیگوییم؛ بلکه میگوییم الزام شارع به احتیاط مبتلی به مزاحم است و آن مزاحم، بحث مصلحت تسهیل است. شارع اگر الزام به احتیاط کند، مردم در شبهات به مشقت میافتند و این موجب تنفر آنها میشود… لذا حکم به وجوب احتیاط نمیکنیم. ولی [ملاک ترخیص] مزاحم با عمل به احتیاط نیست.
۲۷ دی ماه ۱۴۰۲